Энэхүү уншсан ном нь Цахар гэвш Лувсанчүлтэмийн орчуулга ба тайлбар бөгөөд Ц.Дамдинсүрэн, Ж.Дүгэржав нар ариутган зассанаар Улсын хэвлэлийн газар 1990 онд эрхлэн хэвлүүлсэн байх юм. Уг номны оршилд зохиогчийг товч танилцуулсныг мөн сонгон буулгалаа.
Сажа бандид Гунгаажалцан Төвдийн Зан мужийн хүн, 1182 онд төрөөд, 1251 онд нас баржээ... Саж Бандидыг XIII зууны дундуур үед Өгөдэйн хүү Года, Хөх нуурт нутаглаж байхдаа анх залж авчирсан байна. Тэгэхдээ Сажа Бандид ач хүүгээ дагуулж ирсэн, тэр нь алдарт Пагба лам болно... Сажа бандид, XIII зууны эхний үед Субашид гэдэг шүлэглэлийг төвд хэлээр зохиожээ. Энэ номын бүтэн нэр нь ... монголоор Сайн үгт эрдэнийн сан гэдэг байна...
Эрдэмт мэргэн хүн хэдий арга мухардавч
Эгэл тэнэгүүдийн явдал занд үл орох
Эрэг дэх үхэр хараацай хэдий ундаасавч
Эгнэгт газар дахь урсгалаас үл уух адил
Үнэн ухаант хүнийг хэдүй эргүүлэн шавдавч
Үйлдэх хэрэгтээ үл мунхрах больюу
Өчүүхэн шоргоолж нүдгүй боловч
Өөр нүдэт хорхойгоос харин хурдан явдаг адил
Үтэл гэм эрдэм хоёрыг олонхиор мэдэх боловч
Өчүүхэн хольцсоныг сайн ухаант танина за
Үнээнээс сүүг нь бүгдээр саан чадах боловч
Өчүүхэн усанд хольсон сүүг, ганц галуу ялгах мэт
Хэлж дурдан захирваас л
Хэлгий адгуусанд ч болов мэдэл төрөх
Хэлж дуртган сануулалгүй
Хэрэг бүхнийг мэдвэл цэцэн гэж өгүүльюү
Үргэлжид хэнтэй ч болов ханилан чадах ба
Үнэхээр эвийг нь олж явбал цэцэн буй за
Өөрийн зохиолдох харьяатантайгаа ханилахын төдий нь
Үзтэл адгуусанд ч болов байдаг бус буюу?
Язгуураас мунхарсан тэнэгүүд жаргахыг дурлавч
Ямагт биедээ зовлон болох үйлийг үйлдэх бүлгээ
Ирээдүй хойд төрлийн зовлонг үл мэдэгч заримууд
Илт энэ насны өчүүхэн хэрэгт цухалдаад амиа хорлох адил
Өчүүхэн ухаантан хэдийгээр олноороо цуглавч
Үлэмж их хэргийг бүтээж үл чадах
Үлгэрлэвэл олон нарийн өвсийг яаж баглавч
Үнэхээр бөх байшингийн нуруу үл болох мэт.
Онц муу улс нийлэн цугласан тийм газар
Огоот их эрдэмтэн ч болов үл хүндлэгдьюү
Олон хорт могой байсан газар зул шатавч
Огт гэрэл нь үл бадран сүүмэлзэх адил
Учиртай учиргүй бүхнийг хамаагүй хэлэх нь уршгийн шалтгаан
Огоот хэрэггүй үг үл хэлэх нь амар явахын орон
Ухаантан тоть хэлж чадах тул хоригдоод
Ухаангүй шувууд хэлгий тул амар явах мэт.
Цээжиндээ эс авсан, судраар мэдэх ухаан ба
Чинээнд хүртэл бясалгаж эс бүтээсэн тарни ба
Чадалгүй мартамтгай хүнд захисан хэргүүд
Чухам хэрэглэх цагт тус үл болох олон.
Муу юм ертөнцөд олон боловч
Муу хүнтэй адил аюулт юм ер үгүй
Муу эд малыг шинэтгэх ба арилжиж болно
Муу хүнийг захирах засах тутам улам дордъюу.
Зөрчин харшилсан хүнийг хорлон чадагч хүн
Зөөлөн шударга ханилсан нөхөртөө тусалж чадах
Зүггүй буруу явагчдыг засаглаж алан чадагч хаан
Зөв зохистой явагчдыг дэвшүүлэн зэрэг өгч чадъюу
Огоот өөрийн эрхээр явах нь ер жаргалан
Онц бусдын эрхээр явах нь зовлон
Олон хүн нэг өмчтэй бол тэмцэхийн орон
Олны үйлсийг хүлээн авах нь төвийн шалтгаан
Ер тэнэг хүн үг цөөн бол зохистой
Ихэс ноёд, хаад далд суувал хүндтэй
Илбийн наадам өнө удаж үзвэл сонин
Ерөнхий сайн юм чухаг бол үнэтэй
Алалдах цагт зэр зэвсгээ дэмий зүлгэх
Аюул хэцүү юм тохиолдвол яаран амиа зулбах
Ашид ханилсан нөхрөө, хар бодон хор хийх
Алалдах мэсээ дайсны гарт хаяж орхин зугтах
Үтэл муу хүн хэрэггүй юмыг дэмий нуух
Үргэлж нуух хэрэгтэй юмаа харин бусдад хэлэх
Үнэн ухаант хүн хэрэггүй юмаа үл нуун
Үнэхээр нуух хэрэгтэй юмаа аминд хүрэвч сахих
Муу хүн хэзээд эс тэнхэрвэл
Магад тэр болтлоо сайн зантай байх
Муу хорт өргөсүүд эс хатталаа
Машид зөөлөн ногоо мэт байх
Огоот бодлогогүй заримууд өөрийн нутгаа орхиод
Учиргүй өөр газар дэмий бүрлэж явах ч байдаг
Ухаан муут ховдог чононууд энгэсгийн цэцэг
Улаан өнгөтэй байхыг үзээд мах гэж гүйх мэт
Аливаа нэг хэргийг төгстөл бүтээхгүй болоод
Аливаа болох ба үл болох, ном ертөнц бүхэнд хүрэгч хүн
Айлын хоорондын дэмий гүйгч золбин нохойтой адил
Ашид энд тэнд хэссээр явж насаа барах
Үсэд холын нэгэн хэргийг дэмий их бодолгүй
Үйлдэхэд ойртсон хэргийг сайтар шинжилж бодтугай
Үлгэрлэвэл гэтлэх усны захад хүрч гутлаа тайлах бий за.
Үзээгүй холоос дэмий гутлаа үл тайлах мэт.
Ер алсдаа бүтээж үл чадах үйлийг
Их сайн мөн боловч хийж үл болох
Ер махбодод зохиолдож үл болох идээг
Их амттай боловч идэж үл болох мэт.
Хэдий юм бий боловч эдэлж заралгүй хадгалагч хүн
Хэд дахин өөрийгөө түлэх түлээ хураасан мэт болно за
Хэдэр харамч зөгий, балаа идэлгүй хураагаад
Хэзээ бусдад автвал цухалдаж үхэхтэй адил болой.
Харьяат улс орны эзэд уурлавч
Хатуу ширүүн загналгүй зөөлнөөр эвлэтүгэй
Халгаат газар халтирч унасан хүн
Харин тэр газраа түшиж босох хэрэгтэй мэт.
Алимад өөр газар суух бол тэр орныг шинжлэлгүй
Анх урьдын орноо гэнэт орхин бүү үйлд
Алхаж нэгэн хөлөө өргөхөд нөгөө хөлөө гишгэлгүй
Адил хамтад хоёр хөлийг өргөвөл унах мэт бий.
Өөрт хор болох гэмт явдал өчүүхэн боловч
Өнө болтол задгай тавилгүй засаж үйлд
Өчүүхэн сувгаар усны урсгал явсаар
Өнө удвал их гуу гарах мэт болох.
Хэрэгтэй үгийг өгүүлэх цагт хүрвэл
Хэмжээг мэдэж эв зохисоор сайтар өгүүл
Хэдийгээр сайн үг боловч дэмий олдвол
Хэрэггүй юм элбэгдсэн мэт үнэгүй болъюу.
Хүний бүтээж чадах үйлийг захирах буй за
Хүчээр мушгиж, аргагүй юманд бүү зовоо
Хөлгүй усыг тэргээр гатлах аргагүй бөгөөд
Хөдөө талд онгоцоор сэлж үл болох мэт.
Өөр бусад хоёулаа хэзээд дээшлэхийн
Үнэн сайн эрдмийг сурвал мэргэн буй за
Өөдгүй муу эрдмээр хэсэг сайжравч
Өнөд хойд ач үрд хорлох тул сайн биш
Хэдэн мянган сая, живаа сан буй боловч
Хэзээд нэг ч өглөг үл өгөгч
Хариг харамч хүн нь гуйланч юм хэмээн
Хэтэрхий олныг мэдсэн их мэргэд номлодог амой.
Аюулт цөл оронд ганцаар төөрсөн хүн мэт
Аргаа барж зовон энэлэх нүдээр харах цагт
Амраг янагууд нь хагацан ядаж дэмий тойрон суух
Аяа! Тэр цагт буяныг үл үйлдэгчид ихэд энэлнэ за.
Үйлдэх үйлээ дуусгая гэж гуйвч
Үхлийн эзэн хүлээж байх тун үгүй
Үнэхээр бүтээх хэрэгтэй үйл мөн бол
Үтэр яаран шамдаж түргэн үйлдтүгэй.
Үймээнийг тэвчиж аглагт ном хийвэл эрхэм бөгөөд
Үл чадах болбол эрдэмт нөхөртэй ханилтугай
Үлгэрлэвэл хорт могойг эс тэжээвэл сайн бөгөөд
Үнэхээр тэжээвэл тарнийг хичээх хэрэгтэй мэт.
Санаа тогтолгүй элдэвт хүрэгч хүн
Сайтар алгасалгүй ном сурч үл чадах
Самуурлыг тэвчиж амарлингуй суувал
Санаа засарч ном бүтээхэд хялбар.
Хэдийгээр эрдэм суралгүй бясалгасан бясалгал
Хэсэг зуур бүтэвч хойно эвдрэх
Хэр мэт алт мөнгийг сайтар хайлавч
Хэрэв галаас холдуулбал бас хатуу болох мэт.
2 comments:
үтэл гэж үг хайж яваад энд ирлээ. Үтэл гэм гэж энд гарсныг тайлбарлаж өгөөч
"Үтэл гэм эрдэм хоёрыг олонхиор мэдэх боловч
Өчүүхэн хольцсоныг сайн ухаант танина за"
гэдгийг ойлгоод байгаа боловч "үтэл" гэдгийг яг оноогоод тайлбарлаж чадахгүй байна. Ямар ч гэсэн "үтэл" гэдэг нь гэм, эрдэм хоёрыг тодорхойлсон тэмдэг нэр биш байх. "Хэдийгээр" гэдэг үгээр орлуулахад утга санаа нь хэвээр хадгалагдахыг бодвол иймэрхүү утгатай холбоос үг юм болов уу гэж таамаглаж байна.
Post a Comment